ผมเพิ่งได้อ่านหนังสือ “คัมภีร์ MIND MAP®” เขียนโดย โทนี บูซาน มีประเด็นที่น่าสนใจหลายเรื่องที่น่าหยิบมาคุยกันครับ

เนื้อหาของหนังสือเล่มนี้จะเกี่ยวกับวิธีการใช้สมองให้เกิดประสิทธิภาพสูงสุด โดยหลักการคือ จะใช้ภาพในการจดจำและต่อยอดความคิด แทนที่จะจดบันทึกหรือเรียบเรียงออกมาเป็นตัวอักษร ซึ่งจากการวิจัยพบว่า มนุษย์เราสามารถจดจำสิ่งที่เป็นภาพได้ดีกว่า ด้วยหลักการพื้นฐานตรงนี้ทำให้เกิดวิธีการใช้สมองแบบที่เรียกว่า “คิดเป็นรัศมี” ซึ่งจะเอื้อให้เกิดการคิดต่อยอดไปได้ไกลกว่ารูปแบบเดิมๆที่ใช้การจดบันทึกหรือวิธีคิดเชิงเส้น

ปี พ.ศ. 2510 ศาสตราจารย์ สเปอร์รีย์ ได้ประกาศผลงานวิจัยที่พบว่า สมองซีกขวามีความเด่นในสติปัญญาด้าน: จังหวะ การรู้ตำแหน่งแห่งที่ องค์รวม (ภาพรวมทั้งหมด) จินตนาการ ฝันกลางวัน สีสัน และมิติ ในขณะที่สมองซีกซ้ายจะมีความโดดเด่นด้าน : คำ ตรรกะ ตัวเลข ลำดับ ลักษณะเชิงเส้น การวิเคราะห์ และรายการ สิ่งที่ศาสตราจารย์สเปอร์รีย์ค้นพบนี้ ได้รับการยืนยันจากนักวิจัยอีกหลายท่านในเวลาต่อมา ที่น่าสนใจ คือ ถึงแม้สมองแต่ละซีกจะมีความถนัดในการทำงานคนละแบบ แต่ทั้งสองซีกก็มีพื้นฐานทักษะในทุกประเภท และทักษะทุกอย่างที่ระบุไว้นั้นโดยความเป็นจริงแล้วมันแพร่กระจายอยู่ทั่วชั้นเปลือกสมอง ซึ่งต่างจากทฤษฎีสมองซ้าย/ขวา เดิมที่แยกกันอย่างเด็ดขาด

รูปแบบของบันทึกเชิงเส้นทั่วไปนั้นจะเป็นลักษณะของ ประโยค/การบอกเล่าโดยใช้วิธีเขียน, การบันทึกรายการใช้วิธีจดตามความคิดที่เกิดขึ้น, ใช้ตัวเลขหรือตัวอักษรกำกับ

วิธีบันทึก/คิดแบบเชิงเส้นนี้ จะไม่มีเรื่องของ จังหวะ/ สีสัน/ การรับรู้ตำแหน่ง/ มิติ/ การเชื่อมโยง/ แบบรูปการมองเห็น/ องค์รวม อยู่เลย ซึ่งสิ่งเหล่านี้มีความสำคัญอย่างยิ่งต่อการทำงานของสมอง ข้อเสียของบันทึกเชิงเส้นทั่วไป ก็คือ  

                1. ไม่ตรงประเด็น (ไม่มีคำกุญแจที่ชัดเจนเพราะถูกห้อมล้อมด้วยคำที่สำคัญน้อยกว่า)

                2. จำยาก (ดูจำเจ/มีสีเดียว/ยาวยืด)

                3. เสียเวลา (ในการบันทึก/อ่าน/อ่านซ้ำหาประเด็นหลัก)

                4. ไม่กระตุ้นสมองให้สมองสร้างสรรค์

การคิดเป็นรัศมีเป็นกระบวนการคิดแบบเชื่อมโยงซึ่งเกิดขึ้นจากจุดศูนย์กลางจุดหนึ่งหรือเกี่ยวโยงกับจุดนั้น Mind Map เป็นการสะท้อนภาพของการคิดเป็นรัศมี สามารถนำไปใช้ได้ในทุกภาคส่วนของชีวิตเพื่อพัฒนาการเรียนรู้ และคิดได้ชัดเจน

Mind Map มีลักษณะสำคัญอยู่สี่ประการ ได้แก่ 1. หัวข้อคิดหรือแก่นแกน 2. ประเด็นหลัก - จะพุ่งจากศูนย์กลางเป็นเส้นรัศมี-กิ่งแก้ว  3. คำกุญแจ (ประเด็นรองๆ) จะอยู่บนกิ่งก้อย 4. กิ่งเหล่านี้จะมีลักษณะโครงสร้างซึ่งมีจุดต่อเชื่อมออกไปเรื่อยๆ

การทำ Mind Map จะแผ่รัศมีออกจากภาพที่อยู่ตรงศูนย์กลางเสมอ แต่ละคำและแต่ละภาพจะกลายสภาพเป็นศูนย์กลางรองสำหรับความเชื่อมโยง วิธีการทำซึ่งเป็นห่วงโซ่ต่อกันไปอย่างไม่มีที่สิ้นสุด ถึงแม้ Mind Map  ที่เขียนบนกระดาษจะเป็นสองมิติ แต่ Mind Map สามารถนำเสนอได้ในหลากหลายมิติ รวมไปถึงมิติของที่ว่าง เวลา และสีสัน